Hayatımızdaki Sihirli Fizik Yasası: Bağıl Hız Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Yazının altında acelesi olanlar için özet bilgi mevcut, ama biz yine de hepsini okumanızı öneriyoruz :)

Hayal edin, bir gün arabanıza binmiş sessiz sakin bir yolda gidiyorsunuz ve etrafınızda bahçeler var. Arabanızı sürerken etrafa bakmak istiyorsunuz ve görüyorsunuz ki bahçelerdeki ağaçlar hareket ediyor. Hepsi sizin geldiğiniz yöne ters yönde kaçışıyorlar. Aslında öyle olmadığını hepimiz biliyoruz. Olsaydı da aslında güzel bir fantastik evrenin içinde yaşıyor olurduk. Peki, bu ağaçlar neden bize böyle hareketli göründü? İşte bunun cevabını bize tam olarak bağıl hareket kavramı veriyor. Bildiğiniz gibi o ağaçlar aslında hareketli değil ve siz hareketli olduğunuz için sizin bakış açınıza göre onlar hareketli durumdadır. Yani burada vurgulamaya çalıştığımız şey, hareketin göreli bir kavram olduğudur. Bağıl hareket başlığı altında burada incelemeye ve açıklamaya çalıştığımız asıl şey bağıl hızdı. Gelin bağıl hıza biraz daha yakından bakalım.

Nedir Bu Bağıl Hız?

Hareketin göreli bir kavram olduğunu biliyoruz ve dolayısıyla hız için de aynı şeyi diyebiliyoruz. Eğer ki bu göreli bir kavramsa kesinlikle bir referans noktasına ihtiyaç vardır. Yani hız mutlak değildir ve bir cismin başka bir cisme göre hızına da bağıl hız denir. 

Bağıl Hız Nasıl Hesaplanır?

Bağıl hızı hesaplamak istiyorsak kimin kime göre hızını hesapladığımızı belirlememiz gerekir. Başka bir deyişle bir gözlemci ve bir gözlenene ihtiyaç vardır ve bağıl hız da gözlemcinin gördüğüdür. Peki, bağıl hızı nasıl hesaplayabiliriz? Bunun için bir formül var mı? Elbette var ve bağıl hız gözlenenin hızından gözlemcinin hızının çıkarılmasıyla bulunur. Yani matematiksel bir şekilde ifade edeceksek şu şekilde olur:

Bağıl Hız = Gözlenenin hızı – Gözlemcinin hızı

Başta verdiğimiz örnek için bu formülü uygulayacak olursak önce gözlemciyi belirlememiz gerekir. Siz ağaçları hareket ediyor görüyordunuz. Yani ağaçlar size göre hareketliydi ama gerçekte hareketsizlerdi. Sizin hızınız 30 m/s olsun, ağaçlar hareketsiz oldukları için hıza sahip değiller, o nedenle onların hızları 0 m/s’dir. Hadi o zaman ağaçların size göre hızını hesaplayalım:

Bağıl hız= 0 m/s  – 30 m/s ise Bağıl Hız= -30 m/s’dir

Bağıl Hızdaki "-" İfadesi Ne Anlama Geliyor? 

Unutmayalım ki hız bir vektördür ve vektörler yönlü niceliklerdir. Hız da bunların arasındadır ve vektörlerde “-“ (eksi), büyüklüğün negatif olduğunu göstermez. Yani “Vektörlerin başında '-' var ve bu imkânsızdır. Sonuçta var olan bir büyüklük negatif olamaz!” diyemezsiniz. Bunu uzunluk birimi olan metre için demiş olsaydınız doğruydu; fakat vektörler için “-“ ifadesi, bu büyüklüğün ötekine göre zıt yönde olduğunu gösterir. Yani kısacası hız büyüklüklerinin önündeki işaret, hızların yönlerine göre değişir. Zıt yönse zıt işarettir, aynı yönse aynı işarettir.
Yaptığımız bu küçük hatırlatmadan sonra bu durum için bir yorum yapabiliriz. Yapacağımız yorum ise “Biz ağaçları bize zıt yönde, yani geriye doğru 30 m/s hızla gidiyormuş gibi görürüz.” olmalıdır.

Bu anlattığımız olay paralel yollar arasındadır. İki vektör birbirine dikse hesaplama yapılabilir, fakat durumlar değişir. 

Peki, Ya İki Hareketli Cisim Farklı Doğrultulardaysa Ne Olur? 

Başka bir deyişle iki hareketli cisim birbiriyle aynı doğrultuda değilse ne yapacağımızı biliyor muyuz? Örneğin iki vektör birbirine dikse hesaplama yapılabilir fakat durumlar değişir. İki hareketlinin hızlarının kareleri toplamlarının karekökü alınır ve bu da bağıl hıza eşittir. Fakat bu iki hareketli birbirini, birbirlerine zıt yönde hareket ediyormuş gibi görür. Örneğin 6 m/s ile 8 m/s hızlarla birbirlerine dik doğrultularda hareket eden iki arabadan biri, diğerini 10 m/s hızla görürken diğeri de -10 m/s hızla görür. Yapılan bu işleme de vektörel toplam denir.

Özet

Hareket göreli bir kavramdır ve dolayısıyla hız da aynı şekilde görelidir. Bağıl hız da göreli hıza verilen addır. Bağıl hız, gözlenen cismin hızından gözlemcinin hızının çıkartılmasıyla bulunur. Aynı yöne aynı hızla gittiğiniz bir arabanın size göre hareketsiz kalması, aynı yönde fakat birinin diğerine göre daha hızlı hareket ettiği iki bisikletliden hızlı olanın kendisine göre yavaş olanı geriye doğru gidiyor gibi görmesi bağıl hızın günlük hayattaki örneklerindendir.

Yorum Bırakmayı Unutma Lütfen :)

Yorumların bizim için değerli. Yazıyı okuduktan sonra yorum yaparak Bilim Ayısı'nın içerik kalitesine katkıda bulunabilirsin. Bu sayede biz de daha kaliteli içerikleri seninle daha hızlı paylaşabiliriz.

Sol üst köşedeki oka tıklayarak Anasayfa üzerindeki sosyal medya ikonlarından sosyal medyada bizi bulabilir ve ilgi çekici paylaşımlarımızı takip edebilirsin.

Bilim Ayısı başlığı altından e-posta ile abone olarak yayınladığımız yeni içeriklerden ücretsiz haberdar olabilirsin.

Aklına takılan ve senin için araştırıp yayınlamamızı istediğin ne varsa yoruma konusunu bırakabilir ya da anasayfadaki "İletişim" menüsünden bize ulaşabilirsin.

KAYNAK
http://webders.net/bagil-hareket-ders-18-256p2.html
https://fizikdersi.gen.tr/bagil-hareket-bagil-hiz-nedir-ornekler/