Yazının altında acelesi olanlar için özet bilgi mevcut, ama biz yine de hepsini okumanızı öneriyoruz :)
Kokularla hayatımızın her yerinde sıklıkla karşılaşırız. Örneğin bir çiçeği kokladığımızda veya parfüm sıktğımızda etrafa güzel kokular saçılır. Bu kokuların varlığı da bizim için çok önemlidir. Bugün Bilim Ayısı'nda kokunun aslında ne olduğunu ve nasıl oluştuğunu açıklayağız.
Koku Nedir?
Koku, havadaki ve maddenin içindeki gaz yoğunluğu arasında çözülmüş uçucu kimyasal maddelerin burnumuza girerek sinirlerimizi uyarmasıyla oluşur. Burnumuz sayesinde birçok maddenin kokusunu alabiliriz ve bu da uçucu cisimlerin sadece 2-3 cm2 gibi bir alan kaplayan burun boşluğumuza gelmesiyle olur. Burun boşluğu, koku almamızı başarıyla sağlaması için etrafı koku alma zarlarıyla kaplıdır. Şimdiye kadar yapılan araştırmalar, burunda yalnız yedi farklı tip koku algılayıcısı olduğunu söylüyor. Bu algılayıcıların her birine bir temel koku denk gelir. İsterseniz bu yedi temel kokudan bahsedelim:1- Kâfur
2- Nane
3- Etil Eter
4- Limon çiçeği
5- Misk kokusu (metil piridin)
6- Yakıcı (HCI)
7- Çürük kokulu (H2S)
Uçucu bir molekülün bu alıcılarla meydana getireceği etkileşim, yukarıda bahsettiğimiz 7 temel kokuya ayrışamayacak kadar kompleks bir duyular karışımıdır.
Yaklaşık 118 tane bulunan tek tür atomdan oluşan maddelerin yani elementlerin içinden, sadece 6 tanesi kendine özgü kokulara sahiptir. Bunlar Flor(F2), Klor(Cl), Brom(Br2), İyot(I2), P4(Fosfor), Arsenik(As4) yapılarının meydana getirdiği gruptur. Klor elementinin kokusu son derece keskindir ve fazla koklanması burna zarar verebilir. Flor elementinin kokusu sarımsağa benzeyen bir kokuya sahiptir. Diğer elementlerin herhangi bir kokuya sahip olmamasının nedeni uçucu olmamalarıdır. Kokulu cisimler büyük bir oranla organiktirler. Bunlardan aromatik hidrokarbonlar olan benzen ailesi adından da anlaşılacağı gibi kendine has aromatik kokulara sahiptirler. Tabi hidrojen sülfit ve amonyak (NH3) gibi inorganik maddeler de kendilerine has kokulara sahip olabilirler.
Koku Nasıl Algılanır?
Kokunun canlılar üzerinde yarattığı tesir iki basamaklı bir işlem yolunda gözlenebilir. İlk basamak olan fizyolojik süreç, burundaki uyarıcı bölgedeki(stimulus) alıcıların(reseptörlerin) burna girip mukus tabakasına yapışan koku moleküllerini hissetmesidir. Koku, havadaki ve maddenin içindeki boşluklarda yer alan gazlarla taşınarak buruna gelir ve algılayıcıyla zayıf bir bağ kurar. Bundan sonraki aşamalarda olaylar, sinir sistemiyle alakalıdır ve psikolojik süreç başlar. Bu süreçte uyarıcı bölgeler beynin koku alan bölgesi tarafından tetiklenir ve beynin çalışması sağlanır. Bu yüzden koku objektif ve hesaplanarak ölçülemez.Kokuyu değiştirecek tüm özellikler psikolojik süreçte olur. Çünkü koku duyusu kişisel özellikler, yaş ve cinsiyet gibi faktörlerden etkilenir. Fakat gelen moleküller, aynı moleküllerdir ve yaptıkları bağlar aynı bağlardır. Tabi ki de bunlar aynı koku molekülü için geçerlidir. Farklı bir koku farklı kimyasal özelliktedir ve tabi ki aynı şartlarda birbirlerinden farklı olurlar.
Peki, maddelerin kokuları neden birbirinden farklıdır ve hepsi kendilerine özeldir? Bu tamamen maddenin içindeki boşluklarda yer alan gaz taneciklerinin tür, dizilim ve etrafa yaydıkları titreşimlerin farklılığından kaynaklanır.
Moleküller ile burnun içindeki reseptörler(algılayıcılar) ile biri kimyasal diğeri de zayıf olmak üzere iki tür etkileşim yaparlar. Daha önce de anlattığımız gibi kokuyu veren uçucu gaz burundaki algılayıcılara zayıf bağlarla(Hidrojen bağı ve Van der Waals yani London) bağlanır. Bu bağlar zayıf olduğundan kolay bir şekilde kopabilirler bu da kokuların geçici olmasını sağlar. Fakat beynimizin akıl almaz sistemi, kokular etkisine son verdikten sonra bile onları hafızada muhafaza edebiliyorlar. Şarap en sık incelenen gıda maddesidir. Çünkü çok fazla uçucu koku molekülünü içinde barındırır. Şarapların içinde çok fazla sayıda organik ve inorganik madde bulunur.
İnsanoğlu, burnu çevreleyen özelleştirilmiş koku reseptör nöronları ile 10.000'i aşkın birbirinden farklı kokuyu algılayabilirler. 10.000 nörondan her birinin farklı genler tarafından kodlandığını ve her biri farklı koku kaynaklarını tanıyan birçok koku algılayıcısınan olduğunu olduğu söyleniyor.
Kokuların Psikolojik Etkisi Var Mı?
Bu soruya cevabımız kısaca "Evet" oluyor. Değişik kokular insanlarda farklı hisler yaratır. Mesela turunçgillerin kokuları stres ve depresyon gibi birçok negatif duyguya karşı iyi gelmektedir. Araştırmacılar, günümüzde çoğu kokunun canlılar üzerindeki etkisini tespit edebilmiştir. Fakat aynı koku her zaman aynı hissi uyandıracak diye bir şey diyemeyiz. Önceki başlıkta da söylemiştik kokunun etkisi kişiden kişiye değişir.
Özet
Koku, uçuculuk özelliğine sahip maddelerin kendi tanecikleri arasındaki ve havadaki gazla buruna taşınıp algılayıcıyla zayıf kimyasal bağ kurması sonucu sinir sisteminde meydana gelen uyartıdır. Aynı kokular her canlıda aynı karşılanmaz. Bu farklılığa sebep olan şey herkesin birbirinden farklı olmasıdır.
Yorum Bırakmayı Unutma Lütfen :)
Yorumların bizim için değerli. Yazıyı okuduktan sonra yorum yaparak Bilim Ayısı'nın içerik kalitesine katkıda bulunabilirsin. Bu sayede biz de daha kaliteli içerikleri seninle daha hızlı paylaşabiliriz.
Sol üst köşedeki oka tıklayarak Anasayfa üzerindeki sosyal medya ikonlarından sosyal medyada bizi bulabilir ve ilgi çekici paylaşımlarımızı takip edebilirsin.
E-posta ile abone olarak yayınladığımız yeni içeriklerden ücretsiz haberdar olabilirsin.
Aklına takılan ve senin için araştırıp yayınlamamızı istediğin ne varsa yoruma konusunu bırakabilir ya da anasayfadaki "İletişim" menüsünden bize ulaşabilirsin.
KAYNAK
https://www.muhendisbeyinler.net/koku-molekulleri-nedir-ve-koku-molekullerinin-sentezi/
http://www.wiki-zero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvS29rdQ
http://www.estetikburuncerrahisi.com/165-koku-nasil-olusur-ve-hissedilir.html
https://www.scento.com.tr/blog/koku-nedir-nasil-koku-aliriz-312
Yorumlar
Yorum Gönder