Şizofreni Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

        Tıp Dilinde Şizofreni, Biçimleri ve Tedavi Yöntemleri  

Kişinin hareketlerini, duygularını ve davranış biçimlerini çarpıtan, gerçekleri algılamasını engelleyen, kişinin diğerleriyle ilişkisini bozan ciddi bir beyin hastalığıdır.
Şizofreni hayat boyu süren bir hastalıktır, doğru tedaviyle kontrol altına alınabilir.

Nedenleri:

Şizofreni belirli bir klinik tabloyla ortaya çıkmaz. Nasıl ortaya çıktığı konusunda henüz kesin bir sonuca varılmamıştır.

Değişik olgu ve yaşlarda farklılıklar gösterir.

Bu hastalığı diğer ruhsal hastalıklardan ayıran en büyük özellik otizmdir (içe kapanma).

Günümüz bilim dünyasında önceden bilinenin aksine, şizofreninin kalıtımla ilişkili olduğu ve beyinde yapısal ya da biyokimyasal eksik etkileşimlerle oluştuğu yönünde görüşler güçlenmektedir.

Şizofreninin psikolojik terimlerle açıklanmasına çalışılmakta ancak organik etkenler giderek öne çıkmaktadır.

Şizofreni hastalığının çok çeşitli gelişme biçimleri vardır. Gelişiminin herhangi bir noktasında duraklayabilir.

Biçimleri:

İlerleyici ve Gizli Başlangıç

Çoğu kez insanın işine duyduğu ilgiyi yitirdiği görülür.

Sevinç ya da üzüntü veren olaylar karşısında hiç yada yeterli tepki göstermez.

Aile bireyleriyle çatışmaların artarak düşmanca davranışlara varabilmesi.

2- Akut Başlangıç

Şizofreninin başlama biçimlerinin yaklaşık %40’ı bu gruba girer.

Bazen varsanı krizleriyle, birlikte akut delirium psikozuna girer.

Bazen depresif krizler gözlenir.

3- Çevrimsel Başlangıç

Başlama biçimleri arasında %40’a yakın bir oranı oluşturur.

Yinelenen nöbetler biçiminde ortaya çıkar.

Nöbetler bilinçsiz saldırgan hareketlerin görüldüğü delirium tipindedir.

4- Tek Belirtili Başlangıç

Bazen çok kötü sonuçlar verebilen dürtüsel davranışlarla ortaya çıkar.

Kişilik Bölünmesi Sendromu

Kişilik bölünmesi sendromu, şizofrenik kişinin bilincinin ve kişiliğinin çözülmesi olarak tanımlanır.

Hastanın düşünme sistemi bir kaos içindedir.

Düşünme bazen yavaşlar, bazen hızlanır. Genellikle kesintilidir.

Düşünce akışı birkaç saniye süreyle birden durabilir, sonra yeniden başlar.

Mantıksal bağ kuramaz, örneğin; ‘’yağmur’’ ve ‘’ıslanma’’ gibi düşünce ögeleri kopuk kalır.

Konuşma daha çok monolog bir biçim alır.

Sorulara verilen cevap karışık, düzensiz ve terstir.

Çoğu kez bilinen sözcüklere farklı anlamlar yükler ya da yeni sözcükler uydurur.

Çok ilkel bazı inanışları temel alır. Sihir ve büyüye inanır, insanüstü güçleri hayal eder.

Bazen hastanın yüzünden şaşırtıcı bir hızla geçen birbirinden bütünüyle farklı duygusal ifadeler kolayca izlenebilir. Üzüntüden sevince, sakinlikten öfkeye geçiş görülür.

Şizofreninin Biyolojisi

Genellikle ergenlerde ve genç  yetişkinlerde görülen şizofreninin 15 yaşından önce ve 45 yaşından sonra ortaya çıkma olasılığı azdır.

En sık 20-30 yaşları arasında görülür.

Toplumda genel görülme sıklığı yüzde 1’dir.

Şizofrenide kalıtımın önemli rol oynadığı kabul edilmektedir.

Araştırmalar şizofreninin ortaya çıkmasında kan bağının etken olduğunu göstermiştir.

Özellikle uygulanan tedavilere iyi yanıt vermeyen hastaların beyinlerinde sağ ve sol yarım küreler arasında asimetri, beyin karıncıklarında genişleme, boz maddede incelme ve doku kaybı saptanmıştır. Bunlar da organik nedenler arasındadır.

Şizofrenik hastaların beyinlerinde ise ön bölgelerde kan akımı daha azdır.

Şizofreni hastaları tehlikeli midir?

Kitaplar ve filmler çoğunlukla şizofreni hastalarını tehlikeli ve vahşi gösterir.

 Oysa bu her zaman geçerli değildir. Çoğunlukla çevrelerinden uzaklaşmayı ve yalnız olmayı tercih ederler, fakat hastalığın yanında madde veya alkol bağımlılığı olanlar tehlike ve şiddet içeren davranışlarda bulunabilir.

Öte yandan şizofreni hastaları kendilerine zarar verebilir.

 Şizofreni hastaları arasında genç yaşta ölümün birinci nedeni intihardır. Doğru tedaviyle şizofreni hastaları psikiyatri hastaneleri yerine, aileleriyle veya toplum içinde üretici bir hayat yaşayabilirler.

Şizofreninin Tedavi Yöntemleri

Şizofreni tedavisinde kullanılan ilaçlara antipsikotikler denir. Bu ilaçlar şizofreniyi ortadan kaldırmaz, fakat delüzyonlar, halüsinasyonlar ve düşünme problemleri gibi semptomları hafifletmeye yardım eder.

Eskiden beri kullanılan ilaçlar; Thorazine, Prolixin, Haldol, Navane, Stelazine, Trilafon ve Mellaril, yeni ilaçlar ise; Abilify, Clozaril, Geodon, Invega, Risperdal, Saphris, Seroquel ve Zyprexa’dır.

Psikososyal terapi:

 İlaçlar belirtileri hafifletmeye yardımcı olurken, çeşitli psikososyal tedaviler de hastalıkla alakalı davranışsal, psikolojik, sosyal ve mesleki problemlerde faydalı olabilir.

Terapi yoluyla hastalar semptomlarını kontrol etmeyi, erken uyarı işaretlerini fark etmeyi ve nüksetmeyi önleyici bir plan yapmayı öğrenebilirler. Psikososyal tedaviler şunları kapsar:

Rehabilitasyon: Şizofreni hastalarının toplumda faaliyette bulunmalarına ve mümkün olduğunca bağımsız yaşamalarına yardım etmek için sosyal beceriler ve meslek eğitimine odaklanır.

Bireysel psikoterapi: Kişinin hastalığını daha iyi anlamasına, başa çıkmayı öğrenmesine ve problem çözme becerisini geliştirmesine yardımcı olur.

Aile terapisi: Ailelerin şizofreni hastası olan yakınlarına daha iyi yardımcı olmalarını ve onlarla daha etkin bir şekilde ilgilenmelerini sağlar.

Grup terapi/destek grupları: Karşılıklı yardımın sürekliliğini sağlar.

Hastaneye yatma: Şizofreni hastalarının çoğu ayakta tedavi edilir. Bununla beraber şiddetli semptomları olanlar veya kendilerine ya da diğerlerine zarar verme tehlikesi olanların durumlarının dengelenmesi için hastaneye yatırılmaları gerekebilir.

Elektrokonvulsif Terapi (EKT): Bu kişinin kafasına yüzeysel elektrotların yerleştirilerek bir dizi elektrik şokunun beyne gönderildiği bir prosedürdür. Şoklar beyinde nörotransmitterlerin salınmasına sebep verir. Bu tedavi şekli günümüzde şizofrenide nadir olarak kullanılır. İlaçlar yetersiz geldiğinde, katatoni veya depresyon hastalığın tedavisini zorlaştırdığında, EKT faydalı olabilir.

Beyin cerrahisi: Beyindeki belirli sinir bağlantılarının kesilerek ayrıldığı "lobotomi" önceleri şiddetli, kronik şizofreni hastalarında kullanılıyordu. Günümüzde ise çok nadir durumlarda kullanılır, çünkü bu ameliyat ciddi kişilik değişikliklerine yol açabilir ve esasen daha iyi sonuçlar genellikle daha az şiddetli ve tehlikeli işlemlerden elde edilebilir.

Kaynak:

http://www.npistanbul.com/tr/sayfa/sizofreni

Medicana Psikoloji Genel Sağlık Ansiklopedisi c.10 s; 99-100